Kültür İnanç Parkı
Mor Yakup Kilisesi (Dünyanın İlk Üniversitesi) ile Zeynel Abidin Cami’sini kapsayan “Kültür İnanç Parkı”, 2014 yıllında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine alındı.
İki farklı dinden olan ama ortak bir tarihi süreci ve ortak bir kaderi paylaşan bu iki yapı farklı dinler ve kültürlerin bir arada dayanışma içinde var olup daha da zenginleşebileceğini göstererek, kültürler ve inançlar arasında kutuplaşmanın ve yabancılaşmanın her geçen gün arttığı günümüzde, bin yılık ortak tarihi ile örnek olarak dünya geçici listesinde yer aldı.
Yüzlerce yıldır yaşamını sürdüren her iki inanç yapısı mimarisiyle farklı medeniyetlerin izlerini de üzerinde taşımaktadır. Mor Yakup Kilisesi’nin doğu ve güney cepheleri üzerindeki Grekçe, Süryanice ve Arapça yazıtlar ile Roma Dönemi mimari bezekler farklı dönemlerin varlığını belgeleyerek yaşayan ve kayıp uygarlıkların tanıklığını yapmaktadır. Yine Zeynel Abidin Cami Külliyesi de farklı dönemlere ait kitabeleri ve mimari üslubuyla tarihi tanıklık etmektedir.
Mor Yakup’un Müslümanlardan gördüğü saygı nedeni ile 1600 yıl süresince kilisenin ayakta kalabilmeyi başarması dinler arası diyalog açısından önemlidir. Mor Yakup Kilisesi, 4. yy dan başlayarak günümüze dek farklı dönemlerde aldığı eklentilerle farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Zeynel Abidin Camii Külliyesi; Eyyubi, Artuklular, Osmanlı ve Cumhuriyet döneminin güçlü izleri ile mimari açıdan özellikli ve değerlidir. Farklı inançları bünyesinde yaşatan kilise ve cami aynı vakıf toprağı üzerine kurulmuşlardır. Ortak mezarlıkları, medrese, Nusaybin Okulu ve türbeleri ile bir arada yaşamanın ve ortak kültürün birer göstergesidir. Zeynel Abidin Cami Minaresi Süryani bir usta tarafından yapılmıştır. Mor Yakup Kilisesi olarak bilinen yapı üzerinde vaftizhane yazıtı olan ve ayakta kalan dünyanın en eski vaftizhanesidir. Vaftizhanenin altındaki Mor Yakup mezarı ile de sembol bir yapı olarak kalmaktadır. İki girişi olan mezarın vaftizhane ve yeniden diriliş törenleri ile bağlantısı önemlidir. Mezarın bir tarafından girip diğer tarafından çıkılarak arınma ve kutsama ile ilgili ritüeller yapılmaktadır.
Gerek Mor Yakup Kilisesi ve içinde bulunduğu episkopusluk kompleksi, gerekse Zeynel Abidin Cami ve Külleyisi, inşa edildiklerinden bu yana dini ihtiyaçlara yanıt verecek inanç yapıları olmalarının yanı sıra, aynı zamanda Mor Yakup Kilisesi alanı içerisinde arkeolojik kalıntılar ve yazılı kaynaklardan varlığı bilinen Nusaybin Okulu yapısı ve Zeynel Abidin Cami külliyesi içerisinde var olan medrese ile önemli eğitim ve bilim merkezleri olarak da var olmuşlardır. Yine her iki yapı içerisinde İslamiyet ve Hıristiyanlık inancında önemli figürlere ait türbelerin olması da ilçemiz ve bölge için olduğu kadar, aynı zamanda da her iki inanç mensupları için de önemli bir ziyaret merkezi olmaktadırlar.
Kilisenin adandığı Mor Yakup, Nusaybin’de doğmuş ve büyümüştür. 309 yılında Nusaybin episkoposluğuna takdis ve terfi edilmiştir. Mor Yakup 313 yılında o dönem için Doğu Roma İmparatorluğu’nun bir sınır kenti ve önemli bir ticaret merkezi olan Nusaybin’de şehrin katedralini inşa ettirmeye başlamıştır.
Mor Yakup Kilisesi mevcut alanı içerisindeki arkeolojik kazı çalışmalarının en önemli bulgusu ise kaynaklarda varlığından söz edilen Nusaybin Katedrali (Büyük Kilise)’nin açığa çıkarılmasıdır. Kazılar sonucunda ayakta duran yapının batı ve kuzeybatısındaki katedralin doğudaki apsis temelleri ve yan neflerini de içeren güney cephesinin önemli bir kısmı ortaya çıkartılabilmiştir. Bu yapının Metropolit Mor Yakup tarafından 313-320 tarihleri arasında inşa ettirildiği 8. Yüzyılda yıkıldığı ve vaftizhanenin Mor Yakup Kilisesi’ne dönüştürüldüğü tespit edilmiştir. Ayakta duran “vaftizhane” yapısı günümüzde Mor Yakup Kilisesi olarak anılmakta olup Süryani Ortodoks Kilisesiyle ilişkilendirilmektedir.
Zeynelabidin Cami Külliyesi: Cami, minare, iki türbe; Zeynelabidin ve onun kız kardeşi Sitti Zeynep Türbeleri, Şadırvan, Medrese odaları, Mezarlık alanı ve yeni abdesthane yapılarından oluşmaktadır. Türbe; üzerindeki kitabeye göre 500 hicri 1107-1108 miladi tarihlerinde Artukoğluları döneminde inşaa edilmiştir.
Farklı kültürlerin ve inançların temsilcisi her iki anıtsal yapı, Nusaybin’in somut olmayan kültürel mirasına katkılarıyla da önem kazanmaktadır. İnanışa göre Zeynel Abidin Türbesi ve camisinin çekirdek yapılarının yapılması için Mor Yakup Kilisesi yönetimi ödenek tahsis etmiş ve yine inanışa göre Zeynel Abidin kendi makamının ziyaret edilmeden önce Mor Yakup’un makamının ziyaret edilmesini vasiyet etmiştir. Bu nedenle günümüzde de Nusaybinliler Zeynel Abidin ve kardeşi Sitti Zeynep’in türbelerini ziyaret etmeden önce Mor Yakup’un türbesini ziyaret etmektedirler. Bu durum, farklı inanç mensuplarının diğer inanca olan saygı ve hoşgörünün bir göstergesi olmaktadır.